Życie stawia przed nami różne wyzwania. Samotne wychowywanie dziecka zdecydowanie jest jednym z najpoważniejszych. To w końcu na nas – rodzicach, spoczywa pełna odpowiedzialność za losy naszego dziecka. Na szczęście polskie prawo nie pozostawia samotnych rodziców bez wsparcia i przewiduje szereg uprawnień oraz ulg, które choć w niewielkiej części, wynagrodzą trud samotnego
rodzicielstwa. Za osobę samotnie wychowującą dziecko uważa się: pannę, kawalera, wdowę lub wdowca, a także osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu i osobę rozwiedzioną (która żadnego dziecka nie wychowuje z jego rodzicem).
1.ALIMENTY – KIEDY I W JAKIEJ WYSOKOŚCI?
Alimenty to pieniądze, które płaci jeden z rodziców na rzecz dziecka. Mają one pokrywać koszty jego utrzymania i niejako, w wymiarze materialnym, rekompensować jego nieobecność.
Oczywiście mogą być płacone dobrowolnie, na podstawie ugody zawartej między rodzicami. Jeśli jednak brak jest woli do polubownego rozstrzygnięcia tej kwestii, pozostaje droga sądowa. Aby ją rozpocząć, konieczny jest pozew. Pozew o alimenty składa się w sądzie rejonowym, w wydziale rodzinnym i dla nieletnich, właściwym dla miejsca zamieszkania dziecka. Pozew jest bezpłatny. Treść pozwu nie musi być rozbudowana i napisana specjalistycznym językiem. Warto jednak dla ułatwienia, posłużyć się dostępnymi w Internecie wzorami.
Rodzic decydując się na rozpoczęcie sprawy o alimenty, musi określić wysokość dochodzonej kwoty, czyli ilość pieniędzy, jaką będzie chciał otrzymywać w imieniu dziecka co miesiąc. O wysokości alimentów decyduje – obok miesięcznych wydatków ponoszonych na dziecko – również sytuacja materialna i zawodowa drugiego rodzica.
Do pozwu konieczne będzie dołączenie dokumentów, które potwierdzają to, co napisane zostało w pozwie. Mogą być to rachunki, paragony z zakupów, faktury za szkołę lub przedszkole.
Po złożeniu pozwu w sądzie otrzymamy zawiadomienie o terminie rozprawy. To na niej sąd zdecyduje ostatecznie o alimentach. Z wydanym wyrokiem możemy udać się do komornika, który pomoże w egzekucji alimentów, jeżeli drugi opiekun dziecka w dalszym ciągu będzie odmawiać dobrowolnej zapłaty.
Co ważne, możliwość otrzymania alimentów dotyczy również kobiety w ciąży.
Ojciec nienarodzonego dziecka ma obowiązek dostarczania środków na utrzymanie również przed urodzeniem dziecka przez okres trzech miesięcy, a z ważnych powodów, np. choroby matki lub dziecka,również dłużej.
2.FUNDUSZ ALIMENTACYJNY
Niestety zdarza się tak, że zobowiązany rodzic nie tylko nie chce płacić alimentów, ale również nie może, albo unika zapłaty. Gdy egzekucja należnych kwot okaże się niemożliwa, pewnym wyjściem może być wypłata alimentów z Funduszu Alimentacyjnego.
Fundusz Alimentacyjny jest formą pomocy dla dzieci, które nie otrzymują alimentów.
Aby otrzymać świadczenie, należy złożyć wniosek. W przypadku niepełnoletnich dzieci wniosek będzie składać jego rodzic. Wniosek należy skierować do wójta/burmistrza/prezydenta miasta w miejscu
zamieszkania dziecka. Składa się go więc w odpowiednim urzędzie gminy lub miasta.
ZASIŁKI I POMOC MATERIALNA
Rodzic samotnie wychowujący dziecko może liczyć na pomoc finansową od państwa.
3.ZASIŁEK RODZINNY
Zasiłek rodzinny jest świadczeniem rodzinnym, które ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje:
- jednemu z rodziców, albo opiekunowi prawnemu dziecka,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie uczącej się – oznacza to osobę pełnoletnią uczącą się, niepozostającą na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony;
jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekroczy kwoty 674,00 zł lub kwoty 764,00 zł w przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. ( stan na rok 2023)
Przekroczenie kryterium dochodowego uprawniającego do zasiłków rodzinnych nie oznacza automatycznie utraty tych świadczeń. W przepisach obowiązuje tak zwana zasada „złotówka za złotówkę”, co oznacza, że przy przekroczeniu kryterium dochodowego świadczenia są wypłacane w wysokości różnicy między wysokością wszystkich świadczeń (zasiłków wraz z dodatkami), a kwotą, o którą kryterium zostało przekroczone.
Przykładowo:
w przypadku ubiegania się o zasiłek rodzinny dla dziecka do ukończenia 5 roku życia, po przekroczeniu kryterium dochodowego o 20 zł, zasiłek rodzinny będzie pomniejszony o 20 zł i wypłacany w kwocie75 zł miesięcznie.
w przypadku ubiegania się o zasiłek rodzinny dla trojga dzieci do ukończenia 5 roku życia, po przekroczeniu kryterium dochodowego o 20 zł, łączna wysokość zasiłków będzie pomniejszona o 20 zł i wypłacana w kwocie 265 zł miesięcznie (95 zł x 3 – 20 zł).
Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko:
- do ukończenia 18 lat
- w wieku powyżej 18 lat do 21 lat pod warunkiem kontynuowania nauki w szkole,
- do 24 lat jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej pod warunkiem, że ma orzeczony umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności;
- osobie uczącej się – jeżeli uczy się w szkole lub w szkole wyższej, nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia.
W przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów faktycznych dziecka lub opiekunów prawnych dziecka do świadczeń rodzinnych świadczenia te wypłaca się temu z rodziców, opiekunów faktycznych dziecka lub opiekunów prawnych dziecka, który pierwszy złożył wniosek.
Jeżeli dziecko nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców, świadczenia rodzinne wypłaca się temu z rodziców, pod którego opieką dziecko się znajduje.
Prawo do zasiłku rodzinnego przyznaje się na podstawie dochodu z poprzedniego roku. Jednakże aby ustalić aktualną sytuację osoby ubiegającej się o zasiłek rodzinny, bierze się również pod uwagę dochód utracony i/lub uzyskany przez osobę wnioskującą.
Organ wypłacający zasiłek rodzinny pomniejszy dochód rodziny o dochód utracony na skutek:
- uzyskania prawa do urlopu wychowawczego,
- utraty prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych,
- utraty zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
- utraty zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej,
- wyrejestrowania pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszeniem jej wykonywania
- utraty zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
- utraty zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń lub utratą świadczeń pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych;
zaś z drugiej strony:
ma obowiązek do dochodu rodziny doliczyć dochód uzyskany wskutek zakończenia urlopu wychowawczego oraz uzyskania prawa do świadczeń lub osiągania dochodów z tytułów wskazanych powyżej w puntach 2 do 6.
Wobec powyższego do wniosku o zasiłek rodzinny należy dołączyć wszelkie dokumenty potwierdzające utratę lub uzyskanie dochodu przez wnioskodawcę.
Do dochodu rodziny ubiegającej się o świadczenia rodzinne nie są wliczane stypendia za wyniki w nauce i sporcie.
Zasiłek rodzinny nie przysługuje jeżeli:
- dziecko lub osoba ucząca się pozostają w związku małżeńskim,
- dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,
- osoba ucząca się została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie,
- pełnoletnie dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko
- osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostały zasądzone alimenty na rzecz dziecka od jego rodzica, chyba że:
- rodzice lub jedno z rodziców dziecka nie żyje,
- ojciec dziecka jest nieznany,
- powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone,
- sąd zobowiązał jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka i nie zobowiązał drugiego z rodziców do świadczenia alimentacyjnego na rzecz tego dziecka.
- członkowi rodziny przysługuje na dziecko zasiłek rodzinny za granicą, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej
Wysokość zasiłku rodzinnego wynosi:
95,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
124,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku;
135,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.
Wniosek o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych na nowy okres zasiłkowy wraz z wymaganymi dokumentami można składać już od 1 sierpnia danego roku (on-line od 1 lipca). Najlepiej zmieścić się w terminie do 31 sierpnia, wówczas świadczenie przysługujące za listopad zostanie wypłacone do 30 listopada.
Natomiast w przypadku, gdy wniosek zostanie złożony w okresie od dnia 1 września do dnia 31 października, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata przysługujących świadczeń nastąpi do dnia 31 grudnia tego roku.
4.DODATEK DLA OSÓB SAMOTNIE WYCHOWUJĄCYCH DZIECKO
Dodatek dla osób samotnie wychowujących dziecko nie jest pomocą samoistną. Oznacza to, że jest on zależy od przyznania zasiłku rodzinnego. Przysługuje więc tylko w formie dopłaty lub mówiąc inaczej, zwiększenia zasiłku rodzinnego.
Prawo do otrzymania świadczenia jest uzależnione od spełnienia konkretnych warunków dotyczących: wysokości dochodu , posiadania wyroku sądowego zasądzającego alimenty na rzecz dziecka oraz bezskuteczności egzekucji komorniczej.
Składając wniosek, rodzic jest zobowiązany do załączenia dokumentów potwierdzających sytuację rodzinną i finansową swojej rodziny.
Jeżeli więc jesteś rodzicem samotnie wychowującym dziecko i ze względu na wysokość otrzymywanych dochodów jesteś w gronie osób otrzymujących zasiłek rodzinny, będzie Ci również przysługiwał dodatek, o przyznanie którego możesz złożyć wniosek wraz z wnioskiem o zasiłek rodzinny.
Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje w wysokości 193 zł miesięcznie na dziecko, nie więcej jednak niż 386 zł na wszystkie dzieci.
W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160 zł na wszystkie dzieci.
Komu przysługuje ?
mamie albo tacie dziecka,
- opiekunowi faktycznemu dziecka, (tzn. osobie faktycznie się nim opiekującej, jeżeli wystąpiła do sądu rodzinnego o adopcję tego dziecka),
- opiekunowi prawnemu dziecka, wychowującym je samotnie, jeżeli nie zasądzono alimentów na rzecz tego dziecka od drugiego z jego rodziców (dotyczy sytuacji, gdy drugi z rodziców dziecka nie żyje albo ojciec dziecka jest nieznany) lub też sąd oddalił wniosek o alimenty od drugiego z rodziców dziecka,
- pełnoletniej osobie do ukończenia 24 lat, uczącej się w szkole lub w szkole wyższej, jeżeli oboje jej rodzice nie żyją.
5.ULGA PODATKOWA DLA SAMOTNEGO RODZICA
Ustawodawca za sprawą ustawy o podatku PIT, udzielił możliwości preferencyjnego, wspólnego rozliczenia z dzieckiem niektórym rodzajom podatników, ze względu na wyjątkowe okoliczności związane z ich sytuacją rodzinną. Ulga osób samotnie wychowujących dzieci, o której mowa, daje możliwość rozliczenia podatku PIT na preferencyjnych zasadach, co bezpośrednio przyczynia się do obniżenia zobowiązania podatkowego podatnika. Aby jednak wspólne rozliczenie z dzieckiem było możliwe, samotny rodzic musi spełnić kilka warunków.
I tak, w świetle ustawy o podatku dochodowym PIT z preferencyjnego, wspólnego rozliczenia z dzieckiem, skorzystać może wyłącznie jeden samotny rodzic bądź opiekun prawny dziecka. Przy czym z rozliczenia z dzieckiem może skorzystać rodzic będący:
- panną / kawalerem,
- wdową / wdowcem,
- rozwódką / rozwodnikiem,
- osobą, w stosunku do której orzeczono separację,
- osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Warunki niezbędne do wspólnego rozliczenia samotnego rodzica z dzieckiem:
Wspomniani rodzice/ opiekunowie muszą w roku podatkowym samotnie wychowywać dzieci
- małoletnie,
- pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
- pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innym państwie.
To nie wszystko. Rozliczenie roczne, jako zeznanie osoby samotnie wychowującej dziecko, może być złożone przez podatnika, który podlegał w roku podatkowym, za który dokonuje rozliczenia nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, tj. był rezydentem polskim lub miał miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Polska państwie Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej, osiągnął podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym i udokumentował certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.
Przy czym podleganie nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu oznacza, że podatnik, jeżeli ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, podlega obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.
Uwaga! Warto mieć na uwadze, że na żądanie organów podatkowych podatnik jest zobowiązany udokumentować wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym, przedstawiając zaświadczenie wydane przez właściwy organ podatkowy innego niż Polska państwa Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej, w którym ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych lub inny dokument potwierdzający wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym.
WAŻNE !
Zamieszkiwanie z partnerem nie będącym ojcem dziecka, pomoc ze strony dziadków czy innej rodziny, zamieszkiwanie łącznie z dzieckiem u swoich rodziców przez matkę – nie spowoduje utraty statusu „samotnie wychowującej” dziecko – jeżeli osoby te nie ingerują w proces wychowywania i nie łożą na dziecko.
Aby otrzymać zasiłek dla samotnie wychowującego opiekuna prawnego, należy spełnić pewne kryteria. Przede wszystkim rodzicowi nie mogą przysługiwać świadczenia alimentacyjne.
Zasiłek zwany jest potocznie zasiłkiem dla samotnej matki, jednak przysługuje on nie tylko kobietom. Może się o nie ubiegać:
6.RODZINA 800 PLUS
Samotny rodzic może ubiegać się o świadczenia w ramach programu Rodzina 500 Plus na takich samych zasadach jak wszyscy inni rodzice. Nie obowiązują żadne kryteria dochodowe. Świadczenie przysługuje na każde dziecko do ukończenia 18. roku życia, bez względu na dochód. Wystarczy złożyć odpowiedni wniosek:
- w gminie odpowiedniej do miejsca zamieszkania,
- za pośrednictwem Poczty Polskiej,
- przez internet (portal empatia.mrpips.gov.pl, PUE ZUS, ePUAP, bankowość elektroniczna)
7.ŚWIADCZENIA Z URZĘDU PRACY A PRZYWILEJE DLA SAMOTNYCH RODZICÓW
Osoby samotnie wychowujące dzieci mogą liczyć na określone przywileje dla samotnych rodziców oferowane przez powiatowe urzędy pracy. Przy ustalaniu, czy rodzic rzeczywiście samotnie wychowuje dziecko, urzędy pracy kierują się nie tylko definicjami wynikającymi z przepisów, ale tym, czy wychowanie odbywa się bez udziału innych osób
Katalog środków pomocy jest niezwykle szeroki. Przywileje dla samotnych rodziców zakładają prawo takiej osoby do wydłużonego okresu pobierania zasiłku dla osób bezrobotnych.
Rodzic powracający na rynek pracy po przerwie spowodowanej sprawowaniem opieki nad dzieckiem ma prawo do uzyskania świadczenia aktywizacyjnego.
Osoba bezrobotna, która samotnie wychowuje dziecko do lat 6 lub co najmniej jedno niepełnosprawne dziecko do 18 roku życia, może liczyć na tzw. refundację kosztów opieki nad dzieckiem w momencie podjęcia pracy. Wystarczy spełnić kryteria i złożyć wniosek we właściwym powiatowym urzędzie pracy wraz z załącznikami, które potwierdzają poniesione koszty (np. faktura z przedszkola).
Wysokość refundacji będzie adekwatna do przedstawionej dokumentacji w wysokości uzgodnionej, nie wyższej niż 50 proc. zasiłku dla bezrobotnych, o których mowa w art. 72 ust.1 pkt 1 ustawy i promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, na każde dziecko, na opiekę, którego zostały poniesione koszty.
Refundacja przysługuje do sześciu miesięcy w przypadku podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub na czas odbywania stażu, szkolenia lub przygotowania zawodowego dorosłych.
8.PRZYWILEJE DLA SAMOTNYCH RODZICÓW WYNIKAJĄCE Z KODEKSU PRACY
Z Kodeksu pracy nie wynikają wprost żadne przywileje dla samotnych rodziców. Osoby te mogą jednakże skorzystać z przywilejów przewidzianych w przepisach dla wszystkich rodziców – wśród tych uprawnień należy wyróżnić:
- zakaz zatrudniania kobiet w ciąży oraz kobiet karmiących dziecko piersią przy pracach uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka;
- zakaz wypowiedzenia albo rozwiązania umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy;
- przedłużenie umowy o pracę zawartej na czas określony albo na okres próbny powyżej jednego miesiąca do dnia porodu, jeżeli umowa uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży;
- możliwość rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej;
- prawo kobiet karmiących piersią do dwóch półgodzinnych przerw w pracy wliczanych do czasu pracy (w przypadku karmienia więcej niż jednego dziecko prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda);
- możliwość zatrudnienia pracownika opiekującego się dzieckiem poniżej 8 roku życia w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy tylko za jego zgodą;
- prawo do płatnego zwolnienia od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni w ciągu roku kalendarzowego w przypadku pracownika wychowującego przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat.
9.MOŻLIWA OCHRONA W CZASIE ZWOLNIEŃ GRUPOWYCH
Zwolnienie grupowe zachodzi wówczas, gdy pracodawca, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników i rozwiązuje stosunek pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w drodze wypowiedzenia dokonanego przez niego albo na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Zwolnienia grupowe są regulowane przez ustawę o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Ustawa przewiduje ochronę w przypadku niektórych grup pracowników, m.in. pracownicy w ciąży, pracownika w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. W odniesieniu do tych grup, pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy, nie może zaś rozwiązać umowy o pracę.
Żadne wprost określone przywileje dla samotnych rodziców nie zostały ujęte w Ustawie o zwolnieniach grupowych, jednakże ochrona taka może – w niektórych sytuacjach – wynikać z orzecznictwa sądów. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „w razie zmniejszenia zatrudnienia, wybór zwalnianego pracownika może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wtedy, gdy jego sytuacja osobista jest znacznie gorsza niż pozostałych pracowników” (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1996 r., wydany w sprawie o sygn. I PKN 46/96). Z powyższego wynika, że pracownik będący jedynym żywicielem rodziny (w tym np. samotny rodzic) może zakwestionować zasadność zwolnienia i domagać się przed sądem przywrócenia go do pracy, jeżeli uważa, że jego zwolnienie było niesprawiedliwe i sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Załączniki: